اوراق یا ابزار مشتقه چیست؟

ابزار مشتقه (Derivatives) نوعی قرارداد مالی است که ارزش آن به یک دارایی اساسی، نرخ بهره، شاخص یا دارایی‌های دیگر وابسته است. این دارایی‌ها می‌توانند شامل سهام، اوراق قرضه، کالاها (مانند نفت، طلا)، نرخ ارز، نرخ بهره و حتی سایر ابزارهای مالی باشند. ابزارهای مشتقه برای اهداف مختلفی مانند پوشش ریسک (Hedging)، سفته‌بازی (Speculation) و آربیتراژ (Arbitrage) استفاده می‌شوند.

انواع ابزارهای مشتقه

• قراردادهای آتی (Futures)

قراردادی است که در آن دو طرف توافق می‌کنند یک دارایی مشخص (مانند کالا، ارز، سهام) را در آینده و با قیمت مشخص مبادله کنند. این قراردادها استاندارد شده هستند و در بازارهای رسمی (مانند بورس) معامله می‌شوند. از آن برای مدیریت ریسک نوسانات قیمت در آینده استفاده می‌شود.

• قراردادهای اختیار معامله (Options)

این ابزار به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا از نوسانات قیمت بهره‌برداری کرده یا ریسک‌های احتمالی را مدیریت کنند.

• اختیار خرید (Call Option): دارنده حق خرید یک دارایی خاص را در آینده و با قیمت مشخص دارد، اما الزامی به خرید نیست.

اختیار فروش (Put Option): دارنده حق فروش یک دارایی خاص را در آینده و با قیمت مشخص دارد، اما الزامی به فروش نیست.

• قراردادهای سلف (Forwards)

مشابه قراردادهای آتی است، اما به صورت غیر استاندارد و به طور مستقیم بین دو طرف منعقد می‌شود. این قراردادها در بازارهای خارج از بورس (Over the Counter) معامله می‌شوند و اغلب برای تنظیم دقیق‌تر شرایط خاص یک معامله استفاده می‌شود.

• قراردادهای معاوضه (Swaps)

قراردادی است که طی آن دو طرف توافق می‌کنند جریان‌های نقدی متفاوتی را مبادله کنند. متداول‌ترین نوع سواپ‌ها شامل سواپ نرخ بهره و سواپ ارز هستند.

سواپ نرخ بهره: دو طرف جریان‌های نقدی بر اساس نرخ بهره ثابت و متغیر را مبادله می‌کنند.

سواپ ارز: دو طرف جریان‌های نقدی به ارزهای مختلف را مبادله می‌کنند تا ریسک نوسانات ارز را مدیریت کنند.

کاربردهای ابزارهای مشتقه

• پوشش ریسک (Hedging)

یکی از اصلی‌ترین کاربردهای ابزارهای مشتقه پوشش ریسک است. شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران از این ابزارها برای محافظت در برابر تغییرات نامطلوب قیمت‌ها (نرخ ارز، نرخ بهره یا قیمت کالاها) استفاده می‌کنند. فرضا یک شرکت واردکننده ممکن است از قرارداد آتی ارز استفاده کند تا ریسک نوسانات نرخ ارز را کاهش دهد.

• سفته‌بازی (Speculation)

برخی از معامله‌گران از مشتقات برای سفته‌بازی و کسب سود از نوسانات قیمت استفاده می‌کنند. آنها معمولاً قصد خرید یا فروش دارایی اصلی را ندارند، بلکه از تغییرات قیمت آن دارایی بهره می‌برند. این رویکرد می‌تواند سود بالایی داشته باشد، اما در عین حال ریسک بالایی نیز به همراه دارد.

• آربیتراژ (Arbitrage)

آربیتراژگران از ابزارهای مشتقه برای بهره‌برداری از اختلاف قیمت یک دارایی در بازارهای مختلف استفاده می‌کنند. این اختلاف قیمت‌ها ممکن است به دلیل نوسانات زمانی یا جغرافیایی به‌وجود آید. هدف آربیتراژ دستیابی به سود بدون ریسک از طریق خرید دارایی در بازاری با قیمت پایین‌تر و فروش آن در بازاری با قیمت بالاتر است.

اوراق مشتقه در یک کلام!

ابزارهای مشتقه ابزاری مالی هستند که برای مدیریت ریسک، سفته‌بازی و آربیتراژ استفاده می‌شوند و بر اساس دارایی‌های اصلی طراحی می‌شوند. این ابزارها به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا نوسانات قیمت را کنترل کنند و در عین‌حال می‌توانند به سودهای بالا یا زیان‌های سنگین منجر شوند. استفاده صحیح از این ابزارها مستلزم آگاهی دقیق از مکانیزم‌ها و ریسک‌های مرتبط با آنها است.